Lekcja historii

Dwanaście ludzkich losów. Dwanaście świadectw polskich Żydów, którzy ocaleli z wojennej zawieruchy. Dwanaście opowieści o życiu przed i po Zagładzie. Zebrane w książce narracje powstały w ramach prowadzonych przez Ankę Grupińską projektów historii mówionej i są wynikiem rozmów ze zwykłymi ludźmi. Do wielu z nich udało się dotrzeć w ostatniej chwili, na krótko zanim zdążyli odejść na łono Abrahama. Wielu z nich po raz pierwszy w życiu miało możliwość opowiedzenia swojego życia, wielu po raz pierwszy się na to odważyło…

Wśród narratorów opowieści są Żydzi z rodzin religijnych i całkowicie zlaicyzowanych, biednych i zamożnych, wykształconych i niemal zupełnie pozbawionych dostępu do edukacji szkolnej. Są tacy, dla których pierwszym językiem był jidysz i tacy, którzy nigdy nie poznali mowy przodków, bo w ich domach mówiono wyłącznie po polsku. Niektórzy, po wojnie, znaleźli swą ojczyznę w Izraelu, inni nie wyobrażali sobie życia poza Polską, a pozostając tu, prezentowali różne postawy wobec nowej władzy. Część wspinała się po szczeblach komunistycznego awansu, część powracała do przedwojennych, najczęściej rzemieślniczych, zajęć. Jedni swą tożsamość budowali na związkach z kulturą i religią żydowską, drudzy asymilowali się, a w niektórych przypadkach przyjmowali wiarę katolicką. Wszystkim odmówiono prawa do życia.

Ich historie nie składają się na obraz pełny - bo nie mogą. Stanowią zaledwie ślad, migotliwy fragment, ułamek prawdy o Holokauście, ale także o Polsce, polskim poświęceniu dla ratowania Żydów i polskim antysemityzmie. Wiele też mówią o nas - czytelnikach, skłonnych do zapominania, zakłamywania, wypierania z własnej świadomości i obojętnego przemilczania trudnych relacji z naszymi, tak licznymi niegdyś, sąsiadami.

“Polacy nie rozumieją Holokaustu, bo są wychowani na tradycjach powstań narodowych. I nie szkodzi, że połowa, co się wbija ludziom do głowy, jest kłamstwem.”

Anna (Rottenberg) Lanota

“Jak jestem między Żydami nie z Polski, to się czuję bardzo polska, natomiast jak jestem między Polakami, to się czuję bardzo żydowska.”

Gizela Fudem

Książkę otrzymałem dzięki uprzejmości księgarni internetowej Publio.pl.